Bài 1: Trẻ em như búp trên cành Tiếng Việt lớp 5 Tập 1 – Cánh diều

Tìm hình ảnh so sánh trong câu thơ dưới đây. Em có cảm nghĩ gì về hình ảnh so sánh đó?

Trẻ em như búp trên cành

Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan

                                 HỒ CHÍ MINH

Em hiểu câu thơ trên muốn nói điều gì:

a) Với trẻ em?

b) Với mọi người

Thư gửi các học sinh

(Trích)

Các em học sinh,

Ngày hôm nay là ngày khai trường đầu tiên ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Tôi đã tưởng tượng thấy trước mắt cái cảnh nhộn nhịp tưng bừng của ngày tựu trường ở khắp các nơi. Các em hết thảy đều vui vẻ vì sau mấy tháng giời nghỉ học, sau bao nhiêu cuộc chuyển biến khác thường, các em lại được gặp thầy, gặp bạn. Nhưng sung sướng hơn nữa, từ giờ phút này giờ đi các em bắt đầu được nhận một nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam. [...]

Các em được hưởng sự may mắn đó là nhờ sự hi sinh của biết bao nhiêu đồng bào các em. Vậy các em nghĩ sao? [...]

Trong năm học tới đây, các em hãy cố gắng, siêng năng học tập, ngoan ngoãn, nghe thầy, yêu bạn. Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em. [...]

Ngày hôm nay, nhân buổi tựu trường của các em, tôi chỉ biết chúc các em một năm đầy vui vẻ và đầy kết quả tốt đẹp.

                                                                                Chào các em thân yêu

     HỒ CHÍ MINH

Đọc hiểu

Ngày khai trường năm 1945 có gì đặc biệt so với những ngày khai trường khác?

Vì sao tất cả học sinh đều vui mừng trong ngày khai trường đặc biệt đó?

Những câu nào trong bức thư nói lên sự trông mong, chờ đợi của đất nước ở thế hệ trẻ?

Bức thư thể hiện tình cảm và sự tin cậy của Bác Hồ đối với thế hệ trẻ như thế nào?

Học sinh cần làm gì để xứng đáng với sự hi sinh của đồng bào, sự trông cậy của nhà nước và thực hiện lời căn dặn của Bác Hồ?

Tìm đọc thêm ở nhà:

- 2 câu chuyện ( hoặc 1 câu chuyện, 1 bài thơ) nói về trẻ em.

- 1 bài văn ( hoặc bài báo) nói về quyền và bổn phận của trẻ em

Viết vào phiếu đọc sách:

- Tên bài đọc và một số nội dung chính của bài đọc (sự việc, nhân vật, hình ảnh, câu văn em thích).

- Cảm nghĩ của em về một trong những nội dung trên.

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

Nhân vật chính trong Chuyện con mèo dạy hải âu bay là một chú mèo có tên Giô-ba. Đó là một con mèo đen to đùng, mập ú, sống ở khu bến cảng cũng với cậu chủ nhỏ, người đã cứu thoát nó từ miệng một con bồ nông tham ăn, khi nó còn là một chú mèo con bé tẹo. Giô-ba là con mèo biết giữ lời hứa nhất mà mình từng biết. Khi nhận lời giúp đỡ cô hải âu bị nạn, nó đã chăm lo cho quả trúng mà cô hải âu để lại, nuôi dạy cô bé hải âu con trưởng thành và tìm mọi cách để dạy cô bé bay, đưa cô bé về với thế giới hải âu. Giô-ba cũng là con mèo thông minh và có trái tim nhân hậu nhất. Nó đã dạy cho mình biết: Yêu thương là học cách chấp nhận sự khác biệt và không đòi hỏi người khác phải giống mình. Mình yêu quý Giô-ba, con mèo đen to đùng, mập ú, và mong muốn tìm cho riêng mình một chú mèo như Giô-ba.

MINH AN

a) Qua câu mở đoạn, em hiểu đoạn văn giới thiệu nhân vật nào, trong cuốn sách nào?

b) Những câu nào cho biết chi tiết về ngoại hình và hoạt động, tính cách của nhân vật đó?

c) Câu kết đoạn thể hiện điều gì?

Trao đổi với bạn về dự định giới thiệu một nhân vật trong tác phẩm (câu chuyện hoặc bộ phim, vở kịch) mà em đã đọc (đã xem):

a) Em muốn giới thiệu nhân vật nào? Đó là nhân vật trong tác phẩm nào?

b) Nhân vật đó có những đặc điểm nổi bật gì?

c) Bày tỏ tình cảm của em đối với nhân vật đó.

Đọc thông tin dưới đây về quyền của trẻ em

Chọn 1 trong 2 đề sau

a) Trao đổi với bạn cách hiểu của em về một trong các quyền nêu trên:

 b) Trao đổi với bạn bè về việc em mong muốn cha mẹ (hoặc người lớn) hiểu và giúp đỡ em thực hiện nguyện vọng của mình

Chuyện một người thầy

Năm 1962, lần đầu tiên có một nhà giáo được Chủ tịch Hồ Chí Minh phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động. Đó là thầy Nguyễn Văn Bôn, năm ấy vừa tròn 25 tuổi.

Thầy Bôn xung phong lên dạy học ở xã Mù Cả, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu từ những ngày cả xã không một ai biết tiếng phổ thông. Thầy tự tay đắn gỗ dựng một lớp học, có đủ bàn ghế cho 40 học sinh.

Ngày khai giảng, cả lớp chỉ có một hộp phấn và một quyển sách vỡ lòng. Thầy viết lên bảng, tiếng trẻ đọc vang khắp bản, người lớn cũng tò mò kéo đến xem. Những buổi học đầu tiên, chưa có giấy bút, các em tập viết vào tàu lá chuối bằng những chiếc bút gỗ tự tạo. Thầy nhặt bưởi rừng về làm bóng cho các em chơi; dạy các em múa, hát, diễn kịch; tổ chức cho các em làm nương,bán thóc lấy tiền mua sắm đồ dùng. Dần dần, trường mua được ra đi ô, máy nghe đĩa, đèn chiếu, rồi mua cả trâu bò làm nương. Đội văn nghệ của trường được mời đi diễn ở nhiều nơi.

Để giúp dân xóa nạn mù chữ, thầy Bôn đề nghị mỗi bản chọn ra một, hai thanh niên đến học rồi về dạy cho những người khác. Người dân bận đi chăn trâu, không đến lớp được, thầy Bôn tổ chức viết chữ lên lưng trâu cho họ học. Chính nhờ những nỗ lực đó, năm 1963, Mù Cả là xã duy nhất ở rẻo cao phía Bắc được công nhận là xã xóa xong nạn mù chữ. Học trò của thầy Bôn sau này có nhiều người thành đạt, có những cống hiến quan trọng cho miền phên giậu của Tổ quốc.

Đọc hiểu

Thầy Nguyễn Văn Bôn gặp những khó khăn gì ở nơi dạy học?

Thầy Bôn đã làm gì để vượt qua khó khăn tổ chức dạy học?

Theo em , những đóng góp của thầy Bôn nêu ở đoạn 3 có ý nghĩa như thế nào?

Câu chuyện trên nói lên điều gì về sự chăm sóc của các thầy cô đối với trẻ em?

Xếp các từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau vào nhóm phù hợp:

Đặt một câu với động từ cho một câu với động từ biếu. Rút ra nhận xét về cách dùng mỗi từ đó

Tìm từ đồng nghĩa với mỗi từ sau: Học trò,siêng năng, giỏi

(M) Siêng năng – chăm chỉ

Tìm trong đoạn văn sau những có nghĩa giống từ mang. Theo em, việc dùng các từ ấy ở mỗi câu có phù hợp không.Vì sao?

Bạn Lê đeo trên vai chiếc ba lô con cóc đựng mấy chai nước uống, hai tay vung vẩy, vừa đi vừa hát véo von. Bạn Thư điệu đà xách túi đàn ghi ta. Bạn Tuấn “đô vật” vác một thùng giấy đựng nước uống và đồ ăn. Hai bạn Tân và Hưng to khoẻ hăm hở khiêng thứ đồ lỉnh kỉnh nhất là lều trại.

Theo sách Tiếng Việt 5 (2006)

Dựa vào bài tập ở bài viết 1, tìm ý và sắp xếp ý cho đoạn văn giới thiệu một nhân vật văn học mà em đã chọn.

Gợi ý

1. Xác định nhân vật sẽ giới thiệu:

Nhân vật em định giới thiệu là ai?

- Đó là nhân vật trong tác phẩm (câu chuyện hoặc bộ phim, vở kịch) nào?

2. Sử dụng sơ đồ tư duy để tìm ý:

- Viết ra các từ nêu đặc điểm nổi bật về ngoại hình, hoạt động, tính cách của nhân vật và tình cảm của em đối với nhân vật đó (từ khoá).

- Bỏ bớt những từ không phù hợp hoặc không cần thiết.

- Nối các từ khoá có quan hệ với nhau thành nhóm.

Khi bé Hoa ra đời

(Trích)

Từ khi bé Hoa ra đời

Con cò về đậu vành nôi dẻo mềm

À ơi... lời mẹ cất lên

Dẫu mưa gió với đêm đen kín trời

Con cò vẫn đến vành nôi

Chập chờn cánh trắng vỗ hoài trong mơ.

Từ khi mẹ sinh bé Hoa

Len đan thành áo đợi mùa đông sang

Cây bông làm gối mịn màng

Vải hoa bướm trắng, bướm vàng về bay

Trái hồng má đỏ hây hây

Trái cam chín vội rời cây vào nhà.

Từ khi mẹ sinh bé Hoa

Búp bê tết tóc, cầm quà đến chơi

Ông trăng cao tít trên trời

Cũng nghiêng mình trước vành nôi bé nằm

Mây bay cùng gió vào thăm

Cây cao dạy bé hát thầm lời ca.

 NGUYỄN ĐỨC MẬU

Đọc hiểu

Hình ảnh nào trong lời ru của mẹ đưa bé Hoa vào giấc ngủ bình yên?

Em hiểu bướm trắng, bướm vàng, trái hồng, trái cam “đến” với bé bằng cách nào?

Những sự vậy nào “đến chơi” làm cho bé vui và mở mang hiểu biết của bé

Tìm và nêu tác dụng của những hình ảnh nhân hoá trong bài thơ

Chủ đề của bài thơ là gì?

Dựa vào các ý đã tìm ở Bài viết 2, hãy viết đoạn văn giới thiệu một nhân vật văn học mà em yêu thích.

Giới thiệu một tác phẩm ( Câu chuyện hoặc bài thơ, bài văn bài báo) mà em đã đọc về trẻ em hoặc về một hoạt động bảo vệ, chăm sóc trẻ em.

Trao đổi về nội dung tác phẩm được giới thiệu

a) Em thích hình ảnh (hoặc chi tiết, nhân vật) nào trong tác phẩm đó? Vì sao?

b) Tác phẩm đó nói lên điều gì?

Tôi học chữ

Khi mẹ sinh tôi được sáu mùa lúa thì bố tôi đi bộ đội. Lúc ấy, em Thảo Phén còn ngồi trong bụng mẹ. Ngày đi, bố dắt tôi xuống trước nhà, trồng cây bưởi và dặn: “Con thay bố cho cây uống nước, chờ bố về...”. Cả nhà quyến luyến tiễn bố tôi một đoạn dài, đến tận bãi lanh ven bờ suối.

Thấm thoắt, bố tôi xa nhà đã hơn ba mùa lúa trên nương. Một hôm, mẹ bảo tôi: “Sáng mai, A Phin đến lớp học cái chữ nhé!”. Bà nội đang cho ngô vào nồi cám lợn, thủng thẳng hỏi: “Cái chữ có làm no bụng không?”. Mẹ tôi dịu dàng: “Con cho cháu đến lớp học cái chữ vào đầu cho nó khôn ra.”. Bà nội gật đầu: “Con dâu nói phải.”.

Được đi học, tôi đã biết dùng cái chữ kể chuyện ở nhà để bố nghe. Nhưng cái chữ chất cao trong vở mà không biết bố ở đâu để gửi đi. Trong bụng, tôi nhớ bố cồn cào. Những lúc ấy, tôi mang sách xuống gốc cây bưởi học. Cây bưởi bố trồng giờ đã cao hơn đầu tôi, cành lá xum xuê, che mát một góc sân.

Một buổi trưa, bà Thẻn đi chợ về gọi: “A Phin à, đón gói chữ ở xa về nhé!”. Tôi cùng em gái hét to sung sướng: “Ui dá, chữ của bố gửi về!”. Mẹ tôi cười, mắt lấp lánh niềm vui. Bà nội vuốt nhẹ vào góc gói chữ có hình chú bộ đội, xuýt xoa: “Bố mày ăn hạt gạo nơi khác béo trắng ra.”. Chú tôi tủm tỉm cười: “Bà à, đây là cái tem thư, không phải anh A Phòng đâu.”. Trong cái gói chữ, bố tôi kể nhiều chuyện lắm, nhưng tôi nhớ nhất đoạn: “Các con ở nhà phải ngoan, chăm học chữ, giúp bà, giúp mẹ làm nương. Ngày chiến thắng đang đến gần, bố sẽ trở về...”

Đọc hiểu

Qua câu chuyện em biết được điều gì về hoàn cảnh A Phin?

Vì sao bà nội từ chỗ thắc mắc, đã đồng tình với mẹ A Phin, cho cậu bé đến trường

Việc đi học của trẻ em ngày nay có gì khác với A Phin trong câu chuyện

Em thích những chi tiết nào trong chuyện? Vì sao

Tìm trong mỗi đoạn vặn sau các từ đồng nghĩa với từ in đậm

a) Chúng tôi kể cho nhau nghe về mẹ của mình. Bạn Hùng quê Nam Bộ gọi mẹ là má. Bạn Hoà ở Hà Nam gọi mẹ bằng u. Bạn Thanh ở Phú Thọ gọi mẹ là bầm. Còn bạn Phước người Huế lại gọi mẹ bằng mạ.

 Theo sách Tiếng Việt 5 (2006)

b)  Nghỉ hè, anh Trung về quê thăm Châu. Quà của anh làm Châu mê tít. Đó là một bộ đồ chơi bác sĩ nhỏ xíu. Trong bộ đồ chơi đặc biệt đó, cái gì cũng bé. Cái ống nghe bé tí màu hồng. Cái kim tiêm tí hon đủ để không làm em búp bê sợ khi được “bác sĩ” Châu trị bệnh. Một hộp đựng thuốc nhỏ nhắn, mấy viên thuốc màu trắng tí tẹo rất dễ bị rơi ra. Một chiếc cặp nhiệt độ nhỏ xinh, một dụng cụ kiểm tra tai, một cây kéo và một số đồ vật be bé, xinh xắn khác mà Châu chưa kịp biết tên.

MINH AN

Tìm từ phù hợp trong ngoặc đơn để hoàn chỉnh đoạn văn dưới đây

Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng – những màu vàng rất khác nhau. [...] Màu lúa chín dưới đồng ≥ (vàng xuộm, vàng rục) lại. Nắng nhạt ngả màu (vàng rục, vàng hoe). [...] Dưới sân, rơm và thóc B (vàng khè, vàng giòn). Quanh đó, con gà, con chó cũng […](vàng ối, vàng mượt).

Theo TÔ HOÀI

Đặt câu nói về một người bạn của em, trong đó có sử dụng 2 từ đồng nghĩa

(M) - Hiếu rất chăm học. Bạn ấy cũng rất siêng làm việc nhà

       - Hiếu không chỉ chăm học mà còn rất siêng làm việc nhà

Cùng các bạn trong tổ thảo luận, xây dựng nội quy lớp học và trình bày trên giấy khổ to

Giới thiệu và bình chọn bản nội quy phù hợp nhất

Rất nhiều Mặt Trăng

Ở vương quốc nọ, có một cô bé chừng năm, sáu tuổi. Bé xíu như vậy, nhưng cô lại là công chúa. Một lần, công chúa ốm nặng. Nhà vua rất lo lắng. Ngài hứa tặng cô bất kì thứ gì, miễn là cô khỏi bệnh. Công chúa chỉ ước ao có được Mặt Trăng.

Vua cho vài các đại thần, các nhà khoa học tới bàn bạc. Ai nấy đều nói không thể lấy được Mặt Trăng vì nó ở rất xa và to gấp hàng nghìn lần đất nước của nhà vua. Nhà vua than phiền với chú hề của ngài. Chú hề tâu:

- Thần phải hỏi xem công chúa nghĩ thế nào về Mặt Trăng đã.

Thế là chú hề đến gặp cô chủ nhỏ của mình. Chú hứa sẽ mang Mặt Trăng về nhưng cô phải cho biết Mặt Trăng to bằng chừng nào. Công chúa bảo:

- Chỉ to hơn móng tay ta, vì khi ta đưa ngón tay lên trước Mặt Trăng thì móng tay che gần khuất nó.

Chú hề đặt làm ngay một sợi dây chuyền có Mặt Trăng bằng vàng, lớn hơn móng tay, để cô bé đeo vào cổ. Công chúa vui sướng ra khỏi giường bệnh, chạy tung tăng khắp vườn.

Nhà vua rất mùng, nhưng ngài lập tức lo lắng vì đêm ấy có trăng. Nếu công chúa nhận ra Mặt Trăng đeo trên cổ không phải Mặt Trăng thật thì sẽ thất vọng và ốm trở lại. Thế là nhà vua lại nói với chú hề điều ngài lo lắng.

Chú hề vào phòng công chúa, thấy cô bé đang nằm bên cửa sổ.

- Làm sao Mặt Trăng lại toả sáng trên trời trong khi nó đang nằm trên cổ công chúa nhỉ? - Chú hề hỏi.

Công chúa nhìn chú hề, mỉm cười:

- Khi ta mất một chiếc răng, chiếc mới sẽ mọc ngay vào chỗ ấy...

Chú hề vội tiếp lời:

- Khi một con hươu mất sừng, cái sùng mới sẽ mọc ra...

- Mặt Trăng cũng vậy, mọi thứ đều như vậy... – Giọng công chúa nhỏ dần, nhỏ dần. Nàng đã ngủ.

Theo PHƠ-BƠ (Phạm Việt Chương dịch)

* Câu hỏi và bài tập

Vì sao nhà vua và các đại thần, các nhà khoa học lúng túng trước nguyện vọng của cô công chúa nhỏ? Tìm ý đúng nhất:

a) Vì mọi người đều nghĩ Mặt Trăng ở quá xa, không đem về được.

b) Vĩ mọi người đều nghĩ Mặt Trăng quá to, không thể đem về được.

c) Vì mọi người đều cho rằng mong muốn của công chúa là phi lí.

d) Vì mọi người đều không biết công chúa nghĩ về Mặt Trăng thế nào.

Chú hề làm cách nào để đáp ứng nguyện vọng của công chúa? Tìm ý đúng:

a) Hỏi ý kiến các quan đại thần, các nhà khoa học.

b) Hỏi công chúa để biết ý nghĩ của cô về Mặt Trăng.

c) Hứa làm cho công chúa một Mặt Trăng bằng vàng.

d) Đem cho công chúa một sợi dây chuyền có rất nhiều Mặt Trăng.

Sau khi công chúa khỏi bệnh, nhà vua lại lo lắng về điều gì?

Tại sao công chúa không thất vọng về món quà của nhà vua? Tìm các ý đúng:

a) Vì công chúa không muốn làm vua cha buồn.

b) Vì công chúa có cách nghĩ về Mặt Trăng khác với người lớn.

c) Vì công chúa cho rằng có nhiều Mặt Trăng, cái này mất thì cái khác lại mọc lên.

d) Vì công chúa thích sợi dây chuyền nên không cần lấy Mặt Trăng thật xuống nữa.

Theo em, câu chuyện muốn nói với người lớn điều gì về trẻ em? Người lớn cần làm thế nào để hiểu trẻ em? Viết một đoạn văn trình bày suy nghĩ của em

Em đạt yêu cầu ở mức nào?

Em cần cố gắng thêm về mặt nào?