Lý thuyết KHTN 6 ( Cánh diều 2024) Bài 8: Một số vật liệu, nhiên liệu và nguyên liệu thông dụng

Khoa học tự nhiên lớp 6 Bài 8: Một số vật liệu, nhiên liệu và nguyên liệu thông dụng

A. Lý thuyết KHTN 6 Bài 8: Một số vật liệu, nhiên liệu và nguyên liệu thông dụng

I – Một số vật liệu thông dụng

- Các vật thể nhân tạo được làm bằng vật liệu. Các vật liệu được tạo nên từ một hoặc nhiều chất. 

Ví dụ: 

1. Tính chất và ứng dụng của một số vật liệu thông dụng

a/ Nhựa

- Nhựa dễ tạo hình, thường nhẹ, dẫn nhiệt kém, không dẫn điện, bền với môi trường. Vì vậy, nhựa được dùng để chế biến nhiều vật dụng trong cuộc sống hàng ngày.

- Để đảm bảo an toàn khi sử dụng các vật liệu bằng nhựa, cần tránh đặt chúng gần nơi có nhiệt độ cao. 

- Tùy mục đích sử dụng mà lựa chọn các loại nhựa phù hợp, có một số loại nhựa không dùng để đựng thực phẩm, có loại không dùng được trong lò vi sóng và tủ đông, … Hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần.

b/ Kim loại

- Kim loại có các tính chất chung như tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt tốt. Ngoài ra, các kim loại khác nhau còn có các tính chất khác nhau như: tính nhẹ, tính cứng, tính bền, …

- Một số ứng dụng của kim loại: 

+ Làm xoong nồi do dẫn nhiệt tốt, bền;

+ Làm dây dẫn điện do dẫn điện tốt, bền;

- Khi sử dụng các vật liệu bằng kim loại cần chú ý về tính dẫn điện và dẫn nhiệt tốt của kim loại.

Ví dụ: Không tiếp xúc trực tiếp với phần dây điện bị mất lớp nhựa bảo vệ.

- Một số kim loại có thể bị gỉ trong môi trường không khí, vì vậy để bảo vệ người ta thường sơn lên bề mặt kim loại.

c/ Cao su

- Cao su bị biến dạng khi chịu tác dụng nén hoặc kéo giãn và trở lại dạng ban đầu khi thôi tác dụng.

- Cao su có khả năng chịu mài mòn, cách điện và không thấm nước. 

- Khi sử dụng các vật dụng bằng cao su, cần lưu ý không nên để chúng ở các nơi có nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp, tránh tiếp xúc với hóa chất trong thời gian dài hoặc các vật sắc nhọn.

d/ Thủy tinh

- Thủy tinh bền với điều kiện môi trường, không thấm nước, không tác dụng với nhiều hóa chất. 

- Thủy tinh trong suốt, có thể cho ánh sáng truyền qua.

- Một số lưu ý khi sử dụng các đồ dùng bằng thủy tinh:

+ Các vật dụng bằng thủy tinh khi vỡ dễ gây thương tích, vì vậy cần phải cẩn thận khi sử dụng chúng.

+ Nên dùng vải mềm để lau chùi các vật dụng bằng thủy tinh, tránh đặt những vật cứng, nặng đè lên.

+ Ngoài ra, tùy thuộc vào mục đích sử dụng mà lựa chọn thủy tinh phù hợp.

e/ Gốm

- Gốm là vật liệu cứng, bền với điều kiện môi trường. 

- Nhiều loại gốm cách điện tốt, chịu được nhiệt độ cao.

f/ Gỗ

- Gỗ bền, chắc và dễ tạo hình nên có nhiều ứng dụng trong đời sống như dùng làm cửa, sàn gỗ, các đồ dùng nội thất (giường, tủ, bàn ghế …).

- Tuy nhiên, gỗ dễ bị ẩm mốc, hay bị mối, mọt … phá hoại vì vậy người ta thường xử lý gỗ bằng cách sấy, tẩm hóa chất trước khi gia công đồ vật.

2. Sử dụng các vật liệu đảm bảo sự phát triển bền vững

- Việc sử dụng các vật liệu không hợp lý, không hiệu quả làm lãng phí tài nguyên, gây nhiều tác động tiêu cực đến sức khỏe con người và môi trường.

- Để sử dụng các vật liệu an toàn, hiệu quả và đảm bảo sự phát triển bền vững, cần bảo vệ, bảo quản và sử dụng chúng đúng cách; khuyến khích dùng các vật liệu có thể tái sử dụng, hạn chế dùng các vật liệu khó phân hủy.

II – Một số nhiên liệu thông dụng

Dựa vào trạng thái, người ta chia nhiên liệu thành 3 loại:

+ Nhiên liệu rắn: than, củi …

+ Nhiên liệu lỏng: xăng, dầu …

+ Nhiên liệu khí: khí thiên nhiên, khí mỏ dầu …

1. Tính chất và ứng dụng của một số nhiên liệu thông dụng.

a/ Than

- Than cháy trong không khí tỏa nhiều nhiệt, trong điều kiện thiếu không khí, than cháy sinh ra khí độc là carbon monoxide.

- Trước đây, than được dùng để đun nấu, sưởi ấm, chạy động cơ. Hiện nay than chủ yếu được dùng làm nhiên liệu trong công nghiệp.

Lưu ý:

- Trong những ngày trời lạnh, tuyệt đối không được sưởi ấm bằng bếp than trong phòng kín vì có thể gây ngạt thở, thậm chí tử vong.

b/ Xăng, dầu

- Dầu mỏ mới khai thác gọi là dầu thô. Dầu thô qua quá trình chế biến tạo ra nhiều nhiên liệu như xăng, dầu, khí hóa lỏng …

Chú ý:

- Xăng, dầu đều là các chất lỏng, dễ bắt cháy, nhưng xăng dễ bay hơi và dễ cháy hơn dầu.

- Khi sử dụng xăng, dầu cần chú ý bảo đảm an toàn: lưu trữ, vận chuyển trong các thiết bị chuyên dụng và giữ chúng cách xa nguồn nhiệt.

2. Sơ lược về an ninh năng lượng

- Phần lớn các năng lượng mà chúng ta sử dụng ngày nay đều đến từ loại nhiên liệu như than, dầu mỏ …. Với tốc độ khai thác và tiêu thụ như hiện nay, các nhiên liệu này đang có nguy cơ cạn kiệt. 

- An ninh năng lượng là việc đảm bảo năng lượng dưới nhiều dạng khác nhau, đủ dùng, sạch và rẻ như năng lượng mặt trời, năng lượng gió …

3. Sử dụng nhiên liệu an toàn, hiệu quả và đảm bảo sự  phát triển bền vững

- Sử dụng nhiên liệu không hợp lý sẽ gây mất an toàn, lãng phí và ô nhiễm môi trường. Do vậy cần sử dụng các nhiên liệu an toàn, hiệu quả, đảm bảo phát triển bền vững.

- Các cách sử dụng nhiên liệu an toàn, hiệu quả và bảo đảm sự phát triển bền vững.

+ Duy trì các điều kiện thuận lợi cho sự cháy cung cấp đủ không khí, tăng diện tích tiếp xúc giữa nhiên liệu và không khí.

+ Điều chỉnh lượng nhiên liệu để duy trì sự cháy ở mức độ cần thiết, phù hợp với nhu cầu sử dụng

+ Tăng cường sử dụng những nhiên liệu có thể tái tạo và ít ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người, như xăng sinh học (E5, E10,…)

III – Một số nguyên liệu thông dụng

 - Con người khai thác và chế biến các nguyên liệu để tạo nên sản phẩm.

Ví dụ:

+ Quặng bauxite được dùng để sản xuất nhôm

+ Quặng apatite được dùng để sản xuất phân lân;

1. Tính chất và ứng dụng của một số nguyên liệu thông dụng

a/ Quặng

Quặng là loại đất, đá chứa khoáng chất như kim loại, đá quý … với hàm lượng lớn. Chúng để sản xuất kim loại, phân bón, đồ gốm, sứ…

b/ Đá vôi

- Nước ta có nguồn nguyên liệu đá vôi rất dồi dào và chất lượng khá tốt,

- Đá vôi có trong các núi đá vôi, có thành phần chính là calcium carbonate. Do bị lẫn các tạp chất nên đá vôi thường có màu sắc khác nhau.

- Đá vôi tương đối cứng, không tan trong nước nhưng tan trong axit tạo bọt khí.

- Đá vôi có giá thành rẻ, khá phổ biến được sử dụng nhiều trong đời sống và sản xuất như làm vật liệu xây dựng, sản xuất vôi …

2. Sử dụng nhiên liệu hiệu quả và đảm bảo sự phát triển bền vững

- Việc khai thác quá mức và không có kế hoạch có thể khiến các nguyên liệu bị cạn kiệt.

- Quá trình khai thác, chế biến các nguyên liệu như quặng, đá vôi có thể gây các tác động tiêu cực đến môi trường. Vì vậy, cẩn sử dụng các nguyên liệu an toàn, hiệu quả và bảo đảm sự phát triển bền vững, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên.

- Một số biện pháp sử dụng nguyên liệu an toàn hiệu quả và đảm bảo sự phát triển bền vững:

+ Đổi mới công nghệ khai thác, chế biến;

+ Kiểm soát, xử lý chất thải và bảo vệ môi trường;

+ Khai thác các nguồn nguyên liệu có kế hoạch;

+ Sử dụng đúng cách nguồn tài nguyên thiên nhiên mà không làm tổn hại đến hệ sinh thái và môi trường.

+ Thăm dò, nghiên cứu các loại nguyên liệu mới phù hợp và góp phần bảo vệ môi trường …

Ngoài ra cần chú ý an toàn lao động trong quá trình khai thác và chế biến.

IV – Tổng kết

- Một số tính chất quan trọng của vật liệu là tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt, tính dẻo, tính cứng, tính bền, khả năng chịu nhiệt …

- Các nhiên liệu như than, khí hóa lỏng (gas), xăng, dầu, … đều cháy được. An ninh năng lượng là sự đảm bảo năng lượng dưới nhiều dạng khác nhau, đủ dùng, sạch và rẻ.

- Quặng là các loại đất đá chứa khoáng chất với hàm lượng lớn. Đá vôi có thành phần chính là calcium carbonate, tương đối cứng, không tan trong nước, tan trong acid…

- Các vật liệu, nhiên liệu, nguyên liệu được sử dụng trong nhiều lĩnh vực đời sống và sản xuất. Cần sử dụng chúng an toàn, hợp lý và đảm bảo sự phát triển bền vững…                          

B. 10 câu trắc nghiệm KHTN 6 Bài 8: Một số vật liệu, nhiên liệu và nguyên liệu thông dụng

Câu 1: Nhiên liệu nào sau đây không được chế biến từ dầu mỏ?

A.Khí hóa lỏng

B. Xăng

C. Dầu diesel

D. Than

Đáp án D

Một số sản phẩm chế biến từ dầu mỏ: khí thiên nhiên, xăng, dầu diesel, dầu mazut,…

Câu 2: Thành phần chính của đá vôi là:

A. Sắt

B. Đồng

C. Calcium carbonate

D. Sodium carbonate

Đáp án  C

Thành phần chính của đá vôi là Calcium carbonate.

Câu 3: Thế nào được gọi là an ninh năng lượng?

A. An ninh năng lượng là việc đảm bảo năng lượng dưới nhiều dạng khác nhau, đủ dùng, sạch và rẻ.

B. An ninh năng lượng là việc cung cấp đủ năng lượng bằng bất cứ cách nào.

C. An ninh năng lượng là việc đảm bảo năng lượng điện, đủ dùng.

D. An ninh năng lượng là việc đảm bảo năng lượng dưới nhiều dạng khác nhau.

Đáp án A

An ninh năng lượng là việc đảm bảo năng lượng dưới nhiều dạng khác nhau, đủ dùng, sạch và rẻ như năng lượng mặt trời, năng lượng gió,…

Câu 4: Dựa vào tính chất nào của thủy tinh mà thủy tinh thường được sử dụng làm dụng cụ trong phòng thí nghiệm?

A. Bền với điều kiện môi trường.

B. Không thấm nước và không tác dụng mới nhiều hóa chất.

C. Trong suốt.

D. Tất cả các ý trên.

Đáp án D

Thủy tinh bền với điều kiện của môi trường, không thấm nước và phản ứng với nhiều hóa chất, dễ tạo hình mong muốn và trong suốt giúp chúng ta dễ  dàng quan sát được hiện tượng nhiều dụng cụ trong phòng thí nghiệm được làm từ thủy tinh.

Câu 5: Quặng nào sau đây được khai thác để sản xuất nhôm?

A. Quặng apatite

B. Quặng bauxite

C. Quặng hematite

D. Quặng titanium

Đáp án B

Quặng bauxite được dùng để sản xuất nhôm.

Câu 6: Nhiên liệu nào sau đây có thể tái tạo, ít ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người?

A. Than

B. Xăng sinh học

C. Khí hóa lỏng

D. Dầu diesel

Đáp án B

Nhiên liệu có thể tái tạo, ít ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người như xăng sinh học (E5, E10,…).

Câu 7: Để sử dụng gas tiết kiệm, hiệu quả người ta cần điều chỉnh lượng gas như thế nào khi đun nấu?

A. Tùy nhiệt độ cần thiết để điểu chỉnh lượng gas.

B. Tốt nhất nên để gas ở mức độ nhỏ nhất.

C. Tốt nhất nên để gas ở mức độ lớn nhất.

D. Không thay đổi trong suốt thời gian sử dụng.

Đáp án A

Để sử dụng gas tiết kiệm, hiệu quả nên tùy nhiệt độ cần thiết để điểu chỉnh lượng gas.

Câu 8: Tính chất nào dưới đây không phải là tính chất chung của kim loại?

A. Tính dẫn điện                       

B. Tính dẻo                    

C. Tính nhiễm từ             

D. Tính dẫn nhiệt

Đáp án C

Kim loại có các tính chất chung như: tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt.

Câu 9: Vật liệu nào sau đây là được dùng làm lõi dây điện?

A. Gỗ                   

B. Đồng               

C. Thủy tinh                 

D. Gốm

Đáp án B

Đồng được làm lõi dây điện vì đồng dẫn điện tốt.

Câu 10: Vật liệu là:

A. Gồm nhiều chất trộn vào nhau.

B. Một số chất được sử dụng trong xây dựng như sắt, cát, xi măng, …

C. Được tạo nên từ một chất hoặc một hỗn hợp và được con người sử dụng để tạo ra các vật thể nhân tạo.

D. Một số thức ăn được con người sử dụng hàng ngày.

Đáp án C

Vật liệu được tạo nên từ một chất hoặc một hỗn hợp và được con người sử dụng để tạo ra các vật thể nhân tạo.