Trò chơi: Đuổi hình bắt chữ

Tìm từ ngữ thích hợp thay cho hình gợi ý để hoàn chỉnh các câu tục ngữ dưới đây:

a) Lửa thử… gian nan thử…

b) Chớ thấy sóng cả mà ngã tay…

Hai câu tục ngữ trên khuyên ta điều gì?

Sự tích dưa hấu

Ngày xưa có một chàng trai tên là Mai An Tiêm. Chàng rất tài giỏi nên được Vua Hùng tin dùng và gả con gái nuôi cho. Mọi người thường tấm tắc khen chàng may mắn. Có lần, An Tiềm nhún nhường bảo họ:

– Tất cả cũng là nhờ chịu thương chịu khó thôi.

Ai ngờ có kẻ ghen ghét, tâu với Vua Hùng. Vua tức giận, bảo:

– Cho nó ra một đảo hoang xem nhờ ai mà nó có cuộc sống như hôm nay. Thế là vợ chồng chàng bị đày ra một đảo xa.

Hôm đặt chân lên bãi cát hoang vu, vợ chàng lo lắng bảo:

– Chúng ta chết ở đây mất thôi.

          – Trời luôn có mắt. Nàng đừng lo! – An Tiêm an ủi vợ.

Hai vợ chồng làm nhà cửa, tìm nguồn nước, đánh cá,… để sinh sống. Bỗng một hôm, có đàn chim từ đầu bay đến, nhả xuống bãi cắt mấy hạt cây. Ít lâu sau, hạt nảy mầm, mọc ra một loại cây bò lan, xanh um cả bãi cát. Rồi cây ra quả. Hoá ra, đó là một loại dưa ruột đỏ tươi, hạt đen nhãnh, vị ngọt và thanh mất. Từ hôm đó, hai vợ chồng cố trồng thêm thật nhiều dưa làm thức ăn.

Một hôm, có chiếc thuyền đánh cá đi lạc ra đảo. Mai An Tiêm giúp người trên thuyền sửa buồm lãi để trở về, không quên gửi tặng dưa để người ở đất liền nếm thử. Tiếng đồn về loại dưa ngon lan xa. Từ đó, các tàu buôn tấp nập ghế đến đổi hàng lấy dưa. Gia đình An Tiêm lại sống đầy đủ như xưa.

Một lần, Vua Hùng sai người ra đảo dò xét xem An Tiêm sống thế nào. Nghe sứ thần kể lại, nhà vua khen thầm vợ chồng người con, bèn cho triệu họ về. Hạt giống An Tiêm đem về được dân chúng trồng ở những vùng đất cát, trở thành một thứ cây danh tiếng. Đó là cây dưa hấu ngày nay.

 Theo NGUYỄN ĐỔNG CHI

Đọc hiểu

Vì sao Vua Hùng tin dùng và gả con gái nuôi cho Mai An Tiêm?

Vì sao gia đình Mai An Tiêm bị nhà vua đày ra đảo xa?

Theo em, phẩm chất nào đã giúp vợ chồng Mai An Tiêm vượt qua khó khăn?

Em thích câu nói nào của Mai An Tiêm? Vì sao?

Chi tiết nhà vua khen thầm và cho triệu gia đình Mai An Tiêm trở về nói lên điều gì?

Tìm đọc thêm ở nhà:

- 2 câu chuyện (hoặc 1 câu chuyện, 1 bài thơ) về ý chí, nghị lực (tinh thần và hành động quyết tâm vượt qua khô khăn để đạt mục tiêu tốt đẹp đã đề ra).

 - 1 bài văn tả người.

Viết vào phiếu đọc sách:

Tên bài đọc, tác giả bài đọc và tình cảm, cảm xúc của em về bài đọc (hoặc sự việc, nhân vật, hình ảnh, câu văn, câu thơ trong bài đọc).

Chuẩn bị nội dung để giới thiệu bài em đã đọc cho các bạn trong lớp.

Nhận xét về cách tả ngoại hình của người trong các đoạn văn in nghiêng dưới đây:

a) Thằng Thắng, con cá vược của thôn Bần và là địch thủ bơi lội đáng gờm nhất của bọn trẻ, lúc này đang ngồi trên chiếc thuyền đậu ở ngoài cùng.

       Nó trạc tuổi thằng Chân 'Phệ' nhưng cao hơn hẳn cái đầu. Nó cởi trần, phơi nước da rám đỏ khoẻ mạnh của những đứa trẻ lớn lên với nắng, nước mặn và gió biển. Thân hình nó rắn chắc, nở nang: cổ mập, vai rộng, ngực nở căng, bụng thon hằn rõ những mũi, hai cánh tay gân guốc như hai cái bơi chèo, cặp đùi dế to, chắc nình nịch. Thắng có cặp mắt to và sáng. Miệng tươi, hay cười. Cái trán hơi dô ra, trông có vẻ là một tay bướng bỉnh, gan dạ.

Theo TRẦN VĂN

b) Chấm không phải là một cô gái đẹp, nhưng là người mà ai đã gặp thì không thể lẫn lộn với bất cứ một người nào khác.

       Chấm có một thân hình nở nang, cân đối. Hai cánh tay béo lẳn và chắc nịch, hai vai tròn và cái cổ cao. Chấm ước ao có một mái tóc cho thật dài, thật xanh. Nhưng tóc Chấm từ thuở bé cứ đỏ quạch và không sao dài được. Đôi lông mày loà xoà tự nhiên làm cho đôi mắt sắc sảo của Chấm dịu dàng đi. Đôi mắt ấy đã định nhìn ai thì dám nhìn thẳng, dù người ấy nhìn lại mình.

Theo ĐÀO VŨ

Gợi ý

– Tác giả tả những đặc điểm nào về ngoại hình của nhân vật?

– Các đặc điểm đó được miêu tả theo trình tự như thế nào?

– Những đặc điểm nào gợi cho em nghĩ đến tính cách của nhân vật?

– Tìm những từ ngữ, chi tiết thể hiện sự quan sát tinh tế, chính xác của tác giả?

Dựa theo dàn ý đã lập ở bài 3 (trang 38), hãy viết đoạn văn tả ngoại hình của một người bạn mà em quý mến.

Nêu một tình huống khó khăn mà em đã gặp.

Em đã vượt qua khó khăn như thế nào? Điều gì giúp em vượt qua khó khăn ấy?

Gợi ý về nội dung trao đổi

a) Em đã gặp phải khó khăn gì?

b) Khi gặp khó khăn, em đã nghĩ gì và làm gì?

d) Việc làm đó của em dẫn đến kết quả như thế nào?

d) Nếu gặp lại tình huống tương tự, em sẽ giải quyết như thế nào? Vì sao?

Cách trình bày, trao đổi: Thực hiện như đã hướng dẫn ở các bài học trước.

“Vua tàu thuỷ” Bạch Thái Bưởi

Cậu bé Bưởi mồ côi cha từ nhỏ, phải theo mẹ quầy gánh hàng rong. Thấy em khôi ngô, nhà họ Bạch nhận làm con nuôi và cho ăn học.

Năm 21 tuổi, Bạch Thái Bưởi làm thư kí cho một hãng buôn. Chẳng bao lâu, ông đúng ra kinh doanh độc lập, trải đủ mọi nghề: buôn gỗ, buôn ngõ, mở hiệu cầm đồ, lập nhà in, khai thác mỏ,... Có lúc trắng tay, ông vẫn không nản chí.

Bạch Thái Buổi mở công ti vận tải đường thuỷ vào lúc những con tàu của người Hoa, người Pháp đã độc chiếm các đường sông miền Bắc. Ông cho người đến các bến tàu diễn thuyết. Trên mỗi chiếc tàu, ông dán dòng chữ 'Người ta thì đi tàu ta' và treo một cái ống để khách nào đồng tình với ông thì vui lòng bỏ tiền vào ống tiếp sức cho chủ tàu. Khi bổ ống, tiền đồng rất nhiều, tiền hào, tiền xu thì vô kế. Khách đi tàu của ông ngày một đồng. Nhiều chủ tàu người Hoa, người Pháp. phải bán lại tàu cho ông. Rồi ông mua xuống sửa chữa tàu, thuên kĩ sư giỏi trong nom. Lúc thịnh vượng nhất, công ti của Bạch Thái Bưởi có tới ba mươi chiếc tàu lớn nhỏ mang những cái Môn lịch sử. Hồng Bàng, Lạc Long, Trung Trắc, Trưng Nhi,

Chi trong mười năm, Bạch Thái Buổi đã trở thành “một bậc anh hùng kinh tế'. như đánh giá của người cùng thời.

Theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam

Đọc hiểu

Bạch Thái Bưởi cho thấy ông là người như thế nào?

Lúc mới thành lập, công ti vận tải đường biển của Bạch Thái Bưởi gặp khó khăn gì? Ông đã làm cách nào để vượt qua khó khăn đó?

Lời kêu gọi “Người ta thì đi tàu ta” và tên các con tàu của Bạch Thái Bưởi nói lên điều gì về ông?

Theo em, nhờ đâu mà Bạch Thái Bưởi thành công và trở thành “một bậc anh hùng kinh kế”?

Tìm nghĩa phù hợp với từ in đậm trong mỗi đoạn thơ, đoạn văn sau:

Ba nghĩa trên của từ chân có những điểm nào giống nhau và khác nhau?

Trong những câu nào dưới đây, các từ mặt, xanh, chạy mang nghĩa gốc? Trong những câu nào, chúng mang nghĩa chuyển?

a) Mặt

– Một buổi sáng, chúng tôi đến chỗ bác Tâm – mẹ của Thư – làm việc... Bác đội mũ, khăn trùm gần kín mặt, chỉ để hở mỗi cái mũi và đôi mắt.

Theo NGUYỄN THỊ XUYẾN

– Tôi và Thư ngắm mãi không biết chán những miếng vá trên mặt đường.

 Theo NGUYỄN THỊ XUYÊN

b) Xanh

–  Hoa càng đỏ, lá càng xanh.

Theo XUÂN DIỆU

– Chấm ước ao có một mái tóc cho thật dài, thật xanh. Nhưng tóc Chấm từ thuở bé cứ đỏ quạch và không sao dài được.

Theo ĐẦO VŨ

c) Chạy

– Xa xa, mấy chiếc thuyền đang chạy ra khơi, cánh buồm lòng vút cong thon thả.

– Sáng sớm hôm ấy, Mây dậy sớm hơn mọi ngày. Không kịp chải đầu, rửa mặt, em chạy vội ra phía bờ sông.

KIM VIÊN

Các từ chỉ bộ phận cơ thể người và động vật thường là từ đa nghĩa. Hãy tìm một số ví dụ về nghĩa chuyển của các từ sau: cổ, miệng, răng, tay, mắt

Nhận xét về cách tả hoạt động, tính cách của người trong các đoạn văn dưới đây:

a) Tấm lưới rộng đang vá trải phủ lên hai đầu gối Thắng. Tay cậu bé cắm kim tre đưa lên đưa xuống thoăn thoắt coi bộ rất thành thạo. Chỗ lưới thủng toạc theo đà tay của nó cứ mỗi lúc một nhỏ dần lại. Tay vẫn thoăn thoắt vá lưới nhưng mắt nó thỉnh thoảng lại nhìn lên bờ như có ý chờ đợi ai. Vừa nhác trông thấy lũ trẻ chạy xuống bến, Thắng vội vàng đặt tấm lưới trên gối xuống, đứng lên giơ tay xua xua ra hiệu với các bạn như bảo đừng gọi. Cậu bé chỉ vào mẹ nó lúc ấy đang cúi xuống thổi lửa. Nó rón rén bước đến mạn thuyền, bám tay vào cọc chèo và đu mình xuống nước êm không một tiếng động. Nó ngụp một cái, lặn biến đi như một con cá. Bọn trẻ đứng trên bờ nhìn bạn lặn vừa ghen vừa phục.

Theo TRẦN VÂN

b) Chấm hay làm thực sự, không làm chân tay cứ bứt rút sao ấy. Tết Nguyên đán, Chấm ra đồng từ sớm mồng Hai, dẫu có bắt ở nhà cũng không được. Chấm không đua đòi may mặc. Mùa hè một áo cánh nâu. Mùa đông rét mấy cũng chỉ hai áo cánh nâu. Chấm mộc mạc như hòn đất. Hòn đất ấy bầu bạn với nắng với mưa để cho cây lúa mọc lên hết vụ này qua vụ khác, hết năm này qua năm khác. Nhưng cô con gái có bề ngoài rắn rỏi là thế lại là người hay nghĩ ngợi, dễ cảm thương. Có bữa đi xem phim, những cảnh ngộ trong phim làm Chấm khóc gần suốt buổi. Đêm ấy ngủ, trong giấc mơ, Chấm lại khóc mất bao nhiêu nước mắt.

Theo ĐÀO VŨ

Gợi ý

- Ở đoạn văn a, các hoạt động của nhân vật được tả theo trình tự nào? Những hoạt động ấy nói lên điều gì về tính cách của nhân vật?

– Tìm những câu miêu tả tính cách của nhân vật trong đoạn văn b.

Mỗi tính cách ấy được thể hiện qua những hoạt động nào? Tìm những từ ngữ, chi tiết thể hiện sự quan sát tinh tế và chính xác của tác giả.

- Tác giả thể hiện tình cảm đối với nhân vật qua những từ ngữ, chi tiết nào?

Dựa vào dàn ý đã lập ở bài 3 (trang 38), hãy viết đoạn văn tả hoạt động, tính cách của một người bạn mà em yêu quý

Tục ngữ về ý chí nghị lực

1. Người có chí thì nên

Nhà có nền thì vững.

     2. Có công mài sắt, có ngày nên kim.

     3. Lửa thử vàng, gian nan thử sức.

     4. Luyện mãi thành tải, miệt mãi tất giỏi.

     5. Học hành vất vả, kết quả ngọt bùi.

     6. Thất bại là mẹ thành công.

     7. Thua keo này, bày keo khác.

     8. Thắng không kiêu, bại không nản.

     9. Chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo.

     10. Ngọc kia chuốt mãi cũng tròn,

         Sắt kia mài mãi cũng còn nên kim.

Tục ngữ Việt Nam

Đọc hiểu

Dựa theo nội dung, xếp các câu tục ngữ trên vào nhóm phù hợp:

Từ bài tập 1, em hiểu tục ngữ thường có nội dung như thế nào?

Em có nhận xét gì về đặc điểm hình thức của các câu tục ngữ trong bài đọc? Tìm các ý đúng:

1. Ngắn gọn
2. Giàu hình ảnh
3. Có vần điệu
4. Là câu thơ

Câu tục ngữ nào trong bài đọc để lại cho em ấn tượng đặc biệt nhất? Vì sao?

Nếu muốn tự khuyên mình nên kiên trì học tập, em sẽ dùng câu tục ngữ nào? Vì sao?

Dựa theo dàn ý đã lập ở bài 3 (Trang 38), hãy viết bài văn tả một người bạn mà em quý mến.

Lưu ý:

– Viết theo dàn ý đã lập và các đoạn văn đã tập viết ở những tiết học trước nhưng có thể thay đổi, bổ sung một số ý nhỏ và thay đổi cách sắp xếp ý cho phù hợp hơn.

– Chú ý sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh và tạo ra các hình ảnh so sánh để bài văn được sinh động.

– Bài văn cần thể hiện được tình cảm của em với người được tả.

– Viết xong, đọc lại, sửa các lỗi về cấu tạo và nội dung bài văn, lỗi dùng từ, đặt câu, chính tả,...

Giới thiệu một tác phẩm (câu chuyện, bài thơ, bài văn, bài báo, vở kịch) mà em đã đọc về ý chí, nghị lực

Gợi ý

– Truyện kể về ý chí và nghị lực (Dương Phong tuyển chọn) - Tôi đi học (Nguyễn Ngọc Ký)

– Đứng dậy mạnh mẽ (Ních Vôi-chếch)

– Không bỏ cuộc (Ka-ga-oa Y-ô-si-kô)

– Dũng cảm đối mặt với khó khăn (Trương Cần)

Trao đổi về tác phẩm được giới thiệu.

- Nếu em là người giới thiệu

Em thích nhân vật (hoặc chi tiết, hình ảnh) nào trong tác phẩm đó? Vì sao?

Tác phẩm đó khiến em thay đổi như thế nào trong suy nghĩ và hành động khi gặp tình huống không mong muốn? (Có thể nêu ví dụ về một tỉnh huống mà em đã trải qua.)

- Nếu em là người nghe

Nhân vật (hoặc chi tiết, hình ảnh) nào trong tác phẩm đó để lại cho em ấn tượng đặc biệt nhất? Vì sao?

Em có nhận xét gì về cách trình bày của bạn (về từ ngữ, giọng điệu, vẻ mặt, cử chỉ,...)

Cách trình bày, trao đổi: Thực hiện như đã hướng dẫn ở các bài học trước.

Cô giáo đã làm gì để giúp Pát-ty đạt được ước muốn của mình?

Tìm những chi tiết cho thấy tiết mục đọc thơ của Pát-ty đã gây bất ngờ cho mọi người và rất thành công?

Qua lời cô giáo ở cuối câu chuyện, em hiểu lý do thành công của Pát-ty là gì?

Tìm ở bên B lời giải nghĩa thích hợp cho từ đầu trong mỗi câu ở bên A

Từ đầu trong câu nào ở bài tập 1 được dùng với nghĩa gốc?

Tra từ điển, tìm nghĩa của một trong các từ sau: cây, xinh, ăn. Vì sao em biết đó là các từ đa nghĩa? Theo em, nghĩa được nêu đầu tiên là nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?

Đặt 2 câu với một từ đa nghĩa ở bài 3: 1 câu có từ được dùng theo nghĩa gốc, 1 câu có từ được dùng theo nghĩa chuyển.

Chọn 1 trong 2 đề sau:

a) Viết đoạn văn giới thiệu một tác phẩm mà em đã đọc (hoặc nghe, xem) về người có ý chí, nghị lực. Trang trí cho bài viết.

Gợi ý

– Tên tác phẩm là gì? Nhân vật có ý chí, nghị lực trong tác phẩm đó là ai?

– Điều gì ở nhân vật đó khiến em chú ý (cảm phục, quý mến,...)?

– Em thích những chi tiết hoặc hình ảnh nào trong tác phẩm đó? Vì sao?

– Tác phẩm đó đem lại cho em bài học gì và khiến em thay đổi như thế nào trong suy nghĩ, hành động?

b) Viết đoạn văn nêu cảm nghĩ về một câu tục ngữ mà em đã học ở Bài 4. Trang trí cho bài viết.

Gợi ý

– Câu tục ngữ nào để lại cho em ấn tượng sâu sắc nhất?

– Câu tục ngữ đó ý nói gì?

– Em có tán thành ý kiến được nêu trong câu tục ngữ đó không? Vì sao?

– Câu tục ngữ đó đã khiến em thay đổi như thế nào trong suy nghĩ, hành động?

Cậu bé Kơ Sung

Kơ Sung sống cùng bố mẹ, anh Kơ Choi và chị Hơ Giông ở một buôn làng vùng Tây Nguyên. Kơ Sung chỉ có một chân nên đi lại khó khăn. Vì thế, mọi người rất thương và cưng chiều cậu.

Mùa thu hoạch cà phê đến, bố mẹ tất bật đi từ sớm. Trước khi đi, mẹ dặn:

– Hơ Giông ơi, con ở nhà nấu cơm. Còn Kơ Choi, con cho lợn, gà ăn nhé! Kơ Sung hí hửng đợi xem mẹ bảo mình làm gì. Nhưng mẹ chỉ dặn:

– Kơ Sung, con đừng đi lại lung tung kẻo ngã!

Ở nhà, mỗi khi Kơ Sung đề nghị giúp ai thì đều bị từ chối. Kơ Sung rất buồn.

Không ai cần cậu giúp và cậu cũng chưa giúp được ai. Kơ Sung lại đọc sách. Chỉ đọc sách, cậu mới thấy mình có ích. Nhưng ngay cả khi đọc sách thì câu hỏi “Làm sao để giúp mọi người?' vẫn luôn quanh quẩn trong đầu cậu.

Một hôm, thấy bố mẹ về với bàn tay đau rát vì hái cà phê liên tục, Kơ Sung quyết định phải làm điều gì đó. Kơ Sung nhớ đã đọc một cuốn sách nói về cách làm dụng cụ lao động, cậu lục lại các cuốn sách đã đọc.

Rồi Kơ Sung tìm hai thanh sắt, nhờ bố uốn cong lại thành hai cái móc. Cậu lấy vải quấn chặt cần móc để làm tay cầm. Vậy là đã xong. Kơ Sung mang cái móc ra khoe với bố mẹ.

– Ôi! Một chiếc tay hái cà phê! – Mẹ reo lên vui sướng.

– Dùng cái này, hái cà phê sẽ nhanh và không bị đau tay! Con đã giúp bố mẹ đấy! – Bố nhấc bổng Kơ Sung lên, khen ngợi.

Kơ Sung làm thêm nhiều tay hái cà phê để tặng hàng xóm. Thỉnh thoảng có người qua nhà cảm ơn, Kơ Sung rất vui. Cậu bắt đầu nghĩ về một ý tưởng khác. Biết đâu, sáng kiến của Kơ Sung có thể giúp được nhiều người hơn.

Theo LÊ ANH VINH, BÙI THỊ DIỂN

Câu hỏi và bài tập

Vì sao cả nhà điều thương và chiều Kơ Sung? Tìm ý đúng

a) Vì Kơ Sung sống với bố, mẹ, anh và chị.

b) Vì Kơ Sung chỉ có một chân, đi lại khó khăn.

c) Vì Kơ Sung bị đau tay, làm việc rất khó khăn.

d) Vì Kơ Sung phải ở nhà với anh chị mỗi khi bố mẹ đi làm.

Vì sao Kơ Sung cảm thấy buồn mỗi khi bố mẹ đi làm? Tìm ý đúng:

a) Vì bố mẹ Kơ Sung đi làm rất sớm.

b) Vì Kơ Sung bị ngã mỗi khi đi lại.

c) Vì Kơ Sung không được phân công làm việc gì.

d) Vì Kơ Sung không còn quyển sách nào để đọc.

Chi tiết nào cho thấy Kơ Sung là một bạn nhỏ giàu nghị lực? Tìm ý đúng:

a) Tuy đi lại khó khăn nhưng Kơ Sung rất mê đọc sách.

b) Tuy đi lại khó khăn nhưng Kơ Sung vẫn nấu cơm, cho gà, lợn ăn.

c) Tuy đi lại khó khăn nhưng Kơ Sung vẫn đi rẫy hái cà phê.

d) Tuy đi lại khó khăn nhưng Kơ Sung luôn tìm cách giúp đỡ mọi người.

Trong câu nào dưới đây tay được dùng với nghĩa chuyển? Tìm các ý đúng?

a) Bố mẹ về với bàn tay đau rát vì hái cà phê liên tục.

b) Kơ Sung lấy vải quấn chặt cán móc để làm tay cầm.

c Anh Kơ Choi là một tay trống xuất sắc của dàn nhạc.

d) Kơ Sung làm thêm nhiều tay hái cà phê để tặng hàng xóm.

Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nghĩ của em về ý chí nghị lực của Kơ Sung trong câu chuyện trên .

Em đạt yêu cầu ở mức nào?

Em cần cố gắng thêm về mặt nào?