Giáo án Thực hành tiếng Việt Một số hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường: Đặc điểm và tác dụng (Kết nối tri thức 2024) | Ngữ văn 11

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm cần đạt

Giao nhiệm vụ:

HS đọc 2 câu thơ sau và chỉ ra nét độc đáo trong việc kết hợp từ:

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông chợ mấy nhà

Thực hiện nhiệm vụ:

HS nghe GV yêu cầu, suy nghĩ hoàn thành bài tập.

Báo cáo, thảo luận:

GV mời 2 – 3 HS trình bày kết quả của mình.

Phân tích, kết luận:

- GV nhận xét, khen ngợi các HS làm đúng, nhắc nhở những HS làm chưa đúng

- Từ chia sẻ của HS, GV dẫn dắt vào bài học mới

Nét độc đáo trong việc kết hợp từ ở 2 câu thơ: đảo 2 từ lom khom, lác đác lên đầu câu thơ (đảo trật tự từ)

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm cần đạt

Giao nhiệm vụ:

GV yêu cầu HS đọc phần tri thức SGk và trả lời câu hỏi:

- Cần làm gì để nhận biết hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường?

- Nêu một số hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường trong các sáng tác văn học?

Thực hiện nhiệm vụ:

HS nghe câu hỏi và trả lời.

Báo cáo, thảo luận:

GV mời 2 – 3 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Phân tích, kết luận:

GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức và ghi lên bảng

* Để nhận ra những hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường trong sáng tác văn học, phải nắm vững những quy ước ngôn ngữ có tính chuẩn mực của tiếng Việt, đồng thời biết thực hiện việc đối chiếu, so sánh các phương án sử dụng ngôn ngữ khác nhau.

* Một số hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường trong sáng tác văn học:

- Tạo ra những kết hợp trái logic nhằm “lạ hóa” đối tượng được nói tới.

- Sử dụng hình thức đảo ngữ để nhấn mạnh một đặc điểm nào đó của đối tượng miêu tả, thể hiện.

- Cung cấp nét nghĩa mới cho tù ngữ nhằm đưa đến phát hiện bất ngờ về đối tượng được đề cập.

- Bổ sung chức năng mới cho dấu câu (khi trình bày văn bản trên giấy).

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm cần đạt

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV cho học sinh đọc ngữ liệu, chia lớp thành 5 nhóm, mỗi nhóm thực hành 1 bài tập.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

HS thảo luận nhóm. GV quan sát, hỗ trợ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

HS mỗi nhóm cử đại diện, báo cáo kết quả thảo luận.

GV quan sát, hỗ trợ.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

GV nhận xét, chuẩn hóa kiến thức.

Bài 1.

- “Buồn” chỉ tâm trạng của con người, “điệp điệp” là từ chỉ dòng chảy hoặc nói lem lém, nói lau láu. Ví dụ: Điệp điệp bất hưu (Nói luôn mồm không thôi).

- Vì thế, trong từ “buồn điệp điệp” ở dòng mở đầu bài thơ Tràng giang tác giả đã tạo ra cách kết hợp từ trái với logic. Cách kết hợp như vậy gợi tả một nỗi buồn day dứt lòng người của tác giả.

Bài 2.

- Chót vót là từ láy vốn chỉ được sử dụng để diễn tả độ cao, trong câu thơ của Huy Cận, nó lại đi với chiều sâu. Cảm giác sâu chót vót là có thật bởi tác giả nhìn dòng sông và thấy bầu trời dưới đáy sông sâu. Không gian được mở rộng đến hai lần: có cả chiều cao (từ mặt nước lên bầu trời) và cả chiều sâu (bầu trời dưới đáy sông sâu).

=> Tác giả cung cấp nét nghĩa mới cho từ ngữ nhằm đưa đến phát hiện bất ngờ về đối tượng được đề cập.

Bài 3.

- Tác giả sử dụng hình thức đảo ngữ:

Lơ thơ cồn nhỏ, tiếng làng xa vãn chợ chiều.

- Hình thức đảo ngữ giúp nhấn mạnh hình ảnh tràng giang một buổi chiều mênh mông, vắng vẻ. Cảnh vật bên cồn thưa thớt trống trải, âm thanh của tiếng chợ chiều đã vãn bao giờ cũng chứa chất nỗi buồn.