Tác giả tác phẩm Bài ca Côn Sơn (Chân trời sáng tạo 2024) Ngữ văn 8 chi tiết nhất

Tác giả tác phẩm: Bài ca Côn Sơn - Ngữ văn 8

I. Tác giả Nguyễn Trãi

- Tên: Nguyễn Trãi

- Sinh năm: 1380 – 1442

- Hiệu: ức Trai, con của Nguyễn Phi Khanh.

- Quê quán: Chi Ngại – Chí Linh- Hải Dương, sau: Nhị Khê- Thường Tín – Hà Tây.

- Ông là người toàn đức, toàn tài, có công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh.

- Là người VN đầu tiên được công nhận: danh nhân văn hoá thế giới (1980)

- Cuộc đời: Gặp nhiều thăng trầm, oan ức.

- Là nhà văn lớn của dân tộc.

- Các tác phẩm tiêu biểu: Bình Ngô đại cáo, Quốc âm thi tập, ức Trai thi tập, Quân trung từ mệnh tập...

II. Đọc tác phẩm Bài ca Côn Sơn

Côn Sơn suối chảy rì rầm

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.

Côn Sơn có đá rêu phơi,

Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.

Trong rừng thông mọc như nêm,

Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm.

Trong rừng có bóng trúc râm,

Dưới màu xanh mát ta ngâm thơ nhà.

III. Tìm hiểu tác phẩm Bài ca Côn Sơn

1. Thể loại

- Thơ Lục bát

2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

- Bài thơ Côn Sơn ca được sáng tác trong thời gian ông bị chèn ép phải cáo quan về ở ẩn ở Côn Sơn.

- Bài thơ được viết bằng chữ Hán trong tập “Ức Trai thi tập”.

3. Phương thức biểu đạt

Văn bản Bài ca Côn Sơn có phương thức biểu đạt là biểu cảm.

4. Ý nghĩa nhan đề Bài ca Côn Sơn

Địa danh Côn Sơn: núi non hùng vĩ, sơn thủy hữu tình; là mảnh đất gắn bó máu thịt với Nguyễn Trãi từ thủa ấu thơ đến tuổi già. Sau này Nguyễn Trãi trở về với Côn Sơn như về với nơi chôn rau cắt rốn, về với bạn bè tri kỉ tri âm.

5. Tóm tắt Bài ca Côn Sơn

Bài thơ này được viết vào những năm Nguyễn Trãi về quê ở ẩn. Những năm tháng ấy ông sống trong cảnh thiên nhiên của Côn Sơn. Bài thơ như những nốt nhạc thanh thản của Nguyễn Trãi sau khi cáo quan trường về sống với làng quê thiên nhiên. Bức tranh thiên nhiên Côn Sơn hiện lên thật đẹp qua cảm nhận của tác giả. Chúng ta như đắm chìm cùng những sắc đẹp nơi đây

6. Bố cục bài Bài ca Côn Sơn

Gồm 2 phần

+ Phần 1 – Cảnh trí Côn Sơn

+ Phần 2 – Cuộc sống và tâm hồn Nguyễn Trãi ở Côn Sơn. 

7. Giá trị nội dung

- Nhân cách thanh cao, tâm hồn nghệ sĩ của Nguyễn Trãi.

8. Giá trị nghệ thuật

- Thể thơ lục bát, giọng điệu nhẹ nhàng.

- So sánh, liên tưởng, lấy động gợi tĩnh

IV. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Bài ca Côn Sơn

1. Cảnh trí Côn Sơn

- Cảnh trí Côn Sơn:

+ Suối chảy rì rầm - đàn cầm

+ Đá rêu phơi – chiếu êm

+ Thông – như nêm

+ Trúc râm

- Nghệ thuật lấy động để tả tĩnh:

- Tiếng suối rì rầm => sự tĩnh lặng, thanh bình

= > Thiên nhiên êm ái, dịu dàng đầm ấm bao dung. Một thiên nhiên khoáng đạt, thanh tĩnh và nên thơ. 

2. Cảnh sống và tâm hồn Nguyễn Trãi ở Côn Sơn

- Đại từ “ta” - Có mặt 5 lần - Chỉ Nguyễn Trãi đang sống những ngày nhàn tả, ẩn dật ở Côn Sơn.

+ Ta nghe tiếng suối

+ Ta ngồi trên đá

+ Ta lên

+ Ta nằm

+ Ta ngâm thơ nhàn

=>Thời gian rỗi rãi một cách bất đắc dĩ. Với tâm hồn thi sĩ đây là dịp để thảnh thơi, thả hồn vào suối, vào thông, vào trúc nơi rừng cao bóng cả. 

- Chữ “nhàn”: tâm trạng của NTrãi thực tế chỉ nhàn một nửa, thực chất ông vẫn luôn đau đáu một nỗi niềm muốn đem sức mình phò vua, giúp nước.

- Chữ “nhàn” mang tính tích cực, không hề bất lực, không buông xuôi mà vẫn tha thiết với đời.

=> Hiện lên hình ảnh Nguyễn Trãi đang sống trong ung dung, nhàn tả, thả hồn mình vào cảnh trí Côn Sơn, ông giao hoà tuyệt đối với thiên nhiên.

=> Thể hiện nhân cách thanh cao, phẩm chất thi sĩ, nghệ sĩ lớn của Nguyễn Trãi.

V. Các đề văn mẫu

Đề bài 1: Phân tích bài thơ Côn Sơn ca của Nguyễn Trãi

Từ xưa đến nay, đề tài thiên nhiên trong thơ ca cổ thường rất phong phú. Các nhà thơ Việt Nam thời trung đại đã viết nhiều áng thơ hay về vẻ đẹp của quê hương, trong đó có Nguyễn Trãi, nhà thơ tài hoa, cũng là vị anh hùng xuất sắc của dân tộc ta, đã sáng tác 'Bài Ca Côn Sơn' trong những ngày ông về ở ẩn nơi quê nhà. Bài thơ vửa khắc họa cảnh thiên nhiên yên tĩnh, trong lành, vừa bộc lộ những cảm xúc đẹp của thi sĩ khi ngắm nhìn rừng núi quê hương:

'Côn Sơn suối chảy rì rầm
...
Trong màu xanh ngát ta ngâm thơ nhàn'

Bài thơ vốn được viết bằng chữ Hán nhưng đã được dịch ra tiếng Việt với thể thơ lục bát du dương, uyển chuyển. Bản dịch được đánh giá là hay, thể hiện đầy đủ xúc cảm của nguyên tác. Mở đầu bức tranh Côn Sơn là một âm thanh êm đềm:

Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai

Nhà thơ cảm nhận thiên nhiên trước hết bằng thị giác, và từ đó, đối tượng trữ tình là phong cảnh Côn Sơn hiện ra rất tao nhã, yên tĩnh. Âm thanh tiếng suối của thiên nhiên được so sánh với 'tiếng đàn cầm bên tai'. Tiếng đàn thánh thót thường thể hiện cảm xúc và tâm trạng của người nghệ sĩ. Còn tiếng suối kia, phải chăng là tiếng của núi rừng êm êm tâm tình cùng người thi sĩ? Tả tiếng suối bằng tiếng đàn là một cách miêu tả thật độc đáo, ta có cảm giác như nhân vật trữ tình đang say sưa thưởng thức âm thanh đó như thưởng thức nghệ thuật tuyệt đỉnh của mẹ thiên nhiên. Về sau này, nhà thơ Hồ Chí Minh cũng có lần tả 'Tiếng suối trong như tiếng hát xa', cũng là so sánh một âm thanh của tự nhiên với một âm thanh du dương do con người tạo ra. Hai nhà thơ ở hai thời đại khác nhau đều gặp gỡ ở tình yêu thiên nhiên tha thiết, nhưng tiếng suối - đàn cầm của Nguyễn Trãi thì đẹp một cách cổ điển, còn tiếng suối - tiếng hát của Hồ Chí Minh thì đẹp hiện đại, lấp lánh trẻ trung...

Thế đấy, nhà thơ tả tiếng suối để khắc họa không gian yên tĩnh, đây là nghệ thuật lấy động tả tĩnh. Và giữa không gian ấy là hình ảnh:

'Côn Sơn có đá rêu phơi
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm'

Nhà thơ tả 'đá' mới thật độc đáo làm sao: Ông cảm nhận đá qua màu rêu đã phơi nắng phơi mưa qua bao ngày bao tháng. Hình ảnh ấy khiến người đọc có cảm giác rằng đá Côn Sơn đã bao lâu 'trơ gan cùng tuế nguyệt'. Có lẽ nó mang trong mình chiều dài năm tháng và bề dày của những trang lịch sử, là hình ảnh của một thiên nhiên lâu đời, nguyên thủy mà nhà thơ mến yêu và gắn bó. Chính vì vậy, Nguyễn Trãi 'ngồi trên đá như ngồi chiếu êm'. Lại là nghệ thuật so sánh rất đặc sắc, đưa thiên nhiên trở nên gần gũi vô cùng. Côn Sơn như ngôi nhà lớn, mà thảm rêu phơi kia đã trở thành chiếu êm của con người, giúp cho nhân vật trữ tình thảnh thơi ngồi nghỉ, để viết lên những vần thơ hay, êm êm như cảnh Côn Sơn.

Côn Sơn còn có những rừng thông tươi xanh bốn mùa, để nhà thơ hòa mình sảng khoái:

'Trong rừng thông mọc như nêm
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm.'

Người xưa thường yêu thông, vì nó là loài cây không sợ sương tuyết, cứ xanh tươi và mọc thẳng bất chấp phong ba. Hình ảnh rừng thông khiến cho cảnh Côn Sơn trở nên hùng tráng, với cách so sánh giản dị 'thông mọc như nêm'. Cánh rừng thông ấy không bao giờ gục ngã trong bão gió, đây là nét đẹp của sức sống, của niềm tin. Phải chăng ẩn ý của nhà thơ là như vậy? Rồi, con người xuất hiện dưới bóng mát rừng thông, trong một hành động thể hiện tâm thế thoải mái, thân thuộc là 'ta lên ta nằm'. Rừng và thi nhân hài hòa trong một mối gắn bó mật thiết, bóng thông mát rượi che cho nhà thơ say giấc nồng ban trưa. Người đọc như cảm nhận được một tâm hồn dạt dào thi hứng và yêu mến thiên nhiên quê hương của Nguyễn Trãi.

Côn Sơn không phải chỉ có thông reo, mà còn có rừng trúc tươi đẹp, hiền hòa, làm say đắm cả lòng người:

Trong rừng có bóng trúc râm
Trong màu xanh mát, ta ngâm thơ nhàn.

Cây trúc là loài cây đặc trưng của nhiều vùng quê Việt Nam. Có lẽ ở Côn Sơn thì trúc mọc thành rừng, nên nhà thơ dùng những cụm từ gợi tả như: 'trúc râm', 'màu xanh mát' để vẽ lên cảnh đẹp. Trúc tượng trưng cho người quân tử trong thơ ca cổ, và cũng gợi lên những ý nghĩa tốt lành nhất. Nhà thơ Nguyễn Khuyến khi viết về quê ông, vùng đồng bằng Bắc Bộ cũng điểm xuyết và hình bóng tương đẹp của trúc: 'Ngõ trúc quanh co khách vắng teo'. Trở về với Nguyễn Trãi, dưới bóng trúc, nhà thơ 'ngâm thơ nhàn' thì thật là thú vui thanh cao, nguồn tưới tươi mát cho tâm hồn con người. Giọng ngâm thơ sang sảng khiến cho rừng trúc càng xanh, càng đẹp!

Bút pháp miêu tả bức tranh Côn Sơn của Nguyễn Trãi thật tài tình: hình ảnh thơ tươi đẹp, liên tưởng thú vị độc đáo, hình ảnh thiên nhiên và con người sóng đôi một cách tự nhiên... Từ đó, ta thấy được sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên, và nhân cách thanh cao, ung dung của nhà thơ tòa sáng trên từng câu chữ. 'Bài ca Côn Sơn' không phải chỉ là một bức tranh đẹp, nó quả thật còn là một bản nhạc về tình yêu thiên nhiên và niềm hạnh phúc khi được ngắm nhìn vẻ đẹp thiên nhiên quê hương của nhà thơ.

Đề bài 2: Cảm nghĩ của em về con người của Nguyễn Trãi qua Bài ca Côn Sơn

Nguyễn Trãi là nhà văn, nhà thơ, nhà văn hóa lớn của dân tộc. Ông đã góp vào kho tàng văn học của dân tộc nhiều tác phẩm độc đáo, xuất sắc viết bằng cả chữ Nôm và chữ Hán. Trong số những sáng tác của mình, Nguyễn Trãi đã dành nhiều trang viết về Côn Sơn - mảnh đất cho ông nguồn cảm hứng dồi dào và một trong số những sáng tác tiêu biểu về nơi đây của ông đó chính là bài thơ Côn Sơn ca. Đọc Côn Sơn ca, người đọc không chỉ cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của thiên nhiên núi rừng Côn Sơn mà hơn hết, bài thơ đã thể hiện rõ nét những phẩm chất, vẻ đẹp của con người Nguyễn Trãi.

Trước hết, Nguyễn Trãi là người có tình yêu thiên nhiên say đắm, tha thiết với thiên nhiên và sống hòa hợp với thiên nhiên. Có lẽ chính bởi lòng yêu thiên nhiên đã giúp cho Nguyễn Trãi mở rộng lòng mình để cảm nhận và miêu tả bức tranh thiên nhiên Côn Sơn đẹp đến nao lòng.

Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai
Côn Sơn có đá rêu phơi
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm
Trong ghềnh thông mọc như nêm
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm
Trong rừng có trúc bóng râm
Trong màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn.

Bằng tất cả tình yêu của mình với Côn Sơn, tác giả Nguyễn Trãi đã vẽ nên một bức tranh về nơi đây thật đẹp, có đủ hết thảy những đặc trưng của nơi đây - dòng suối, 'đá rêu phơi', rừng thông, rừng trúc. Và hơn thế, dường như, Nguyễn Trãi đã dùng tất cả các giác quan để cảm nhận về thiên nhiên, cảnh vật nơi đây: ông dùng thính giác để cảm nhận âm thanh của tiếng suối róc rách chảy giống như tiếng đàn cầm, dùng thị giác để cảm nhận màu xanh mát bạt ngàn của rừng thông và dùng xúc giác để cảm nhận trọn vẹn độ êm của 'đá rêu phơi'. Để miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên nơi Côn Sơn, tác giả còn sử dụng hàng loạt các hình ảnh so sánh độc đáo: tiếng suối - tiếng đàn cầm, ngồi trên đá - ngồi chiếu êm,... Những hình ảnh so sánh ấy đã góp phần làm bật nổi vẻ đẹp bình dị mà trong trẻo, tươi sáng của thiên nhiên nơi đây. Tất cả những cảnh vật ấy được ông cảm nhận thật sâu sắc, tỉ mỉ và chính xác. Để rồi, giữa bức tranh thiên nhiên ấy, hình ảnh của 'ta' hiện lên thật hòa hợp với thiên nhiên và đang làm chủ thiên nhiên rộng lớn, bao la bởi lẽ, trong bài thơ, tác giả đã sử dụng điệp từ 'ta' lặp lại nhiều lần cùng việc sử dụng các động từ như 'ta nghe', 'ta ngồi', 'ta nằm',... Và có lẽ, phải có một tình yêu thiên nhiên say đắm thì Nguyễn Trãi mới có thể vẽ nên một bức tranh thiên nhiên đẹp đến vậy.

Thêm vào đó, qua bài thơ, cũng giúp chúng ta nhận thấy rằng, Nguyễn Trãi là người có tâm hồn thanh cao, phóng khoáng với cuộc sống 'nhàn' nơi trần thế và có lẽ, điều đó thể hiện rõ nét qua hai câu thơ kết thúc bài thơ.

Trong rừng có trúc bóng râm
Trong màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn.

Giữa màu xanh bạt ngàn của rừng trúc, hình ảnh thi sĩ hiện lên thật đẹp - 'ta ngâm thơ nhàn'. Dường như, hình ảnh thơ ấy đã gợi nên trước mắt chúng ta hình ảnh một ông tiên, một bậc hiền triết với cuộc sống ung dung, tự tại, không vướng bận thế sự và có lẽ Nguyễn Trãi cũng như thế. Mặc dù lui về ở ẩn, ông vẫn nặng lòng mình với đất nước nhưng ông vẫn lựa chọn cho mình một lối sống 'nhàn' - sống hòa mình với thiên nhiên. Và giữa muôn vàn suy tư cho dân cho nước, ông vẫn dành tình yêu của mình cho thiên nhiên, cho thơ ca, điều đó xét đến cùng là biểu hiện của một tâm hồn cao đẹp, phóng khoáng trong ông.

Tóm lại, qua bài thơ Côn Sơn ca, chúng ta không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của thiên nhiên Côn Sơn mà hơn thế, qua bài thơ giúp chúng ta cảm nhận sâu sắc và trọn vẹn vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi - một nhà thơ, nhà văn hóa lớn của dân tộc.