Tác giả tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê (Chân trời sáng tạo 2024) Ngữ văn 10 chi tiết nhất

Tác giả tác phẩm: Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê - Ngữ văn 10

I. Tác giả

- Tác giả: Lan Anh

II. Đọc tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

(VOV5) – Nhà dài là ngôi nhà lớn của một đại gia đình và là nét đặc trưng của chế độ mẫu hệ của người Ê-đê. Đây là nơi ở chung của nhiều thế hệ, có khi là của cả một dòng họ. Nhà dài thường xuyên được nối dài thêm mỗi khi có một thành viên nữ trong gia đình xây dựng gia thất. Sử thi Đăm Săn đã mô tả chiều dài của ngôi nhà này bằng hình ảnh: “Nhà dài như một tiếng chiêng...”.

Nhà dài của người Ê-đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa, gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bưong hay thân tre già đập dập, mái lợp có tranh. Tranh lọp từng cụm, ngọn thả xuôi mái, gốc bẻ gập xuống vào bên trong. Người Ê-đê thường làm nhà theo hướng bắc – nam. Nhìn từ xa ngôi nhà có hình dáng một cái thuyền. Độ dài của nhà thường ước tính bằng số lượng dầm ngang (đê), trong ứng với một đôi cột. Nhà có bao nhiêu đê là có bấy nhiêu gian. Tiến sĩ Nguyễn Duy Thiệu, Phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, cho biết: “Chiều dài ngôi nhà dài của người Ê-đê cho thấy chủ nhân của nó thịnh vượng đến mức nào. Trước đây, đã từng có những nhà rất là dài. Đến thế hệ thứ ba, con của các cô con gái trong nhà, tức là cháu của bà chủ nhà ấy lấy chồng, ngôi nhà tiếp tục được nối dài ra. Thậm chí, chắt của bà chủ nhà lấy chồng, ngôi nhà vẫn được nối dài ra thêm nữa. Vì thế mà ngôi nhà dài của bà chủ cứ dài ra mãi. Theo như tài liệu của người Pháp mô tả lại mà tôi có, thì cho đến thời Pháp xâm chiếm nước ta, vẫn còn những ngôi nhà dài hơn 200m, như ngôi nhà của ông Ama Ha...”.

Trong mỗi ngôi nhà dài, người Ê-đê chạm khắc rất nhiều hình con vật như voi, cua, cá,... lên xà nhà. Sự giàu có của chủ nhà cũng được thể hiện trên những hoa văn đó. Chị Đàm Thị Họp, cán bộ Phòng Bảo tàng ngoài trời, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho biết thêm: “Chỉ những gia đình nào sở hữu những con voi thật thì mới có quyền chạm khắc hoa văn hình con voi ở trên đấy. Những hoa văn khác như hoa văn con kì đà, con rồng, cua, rùa,... thường là những con vật xuất hiện trong tín ngưỡng của người Ê-đê. Người ta khắc những con kì đà trên xà ngang với mong muốn sẽ mang đến cho gia đình mình những điều may mắn, ngăn chặn, mang đi những rủi ro. Hoa văn con rồng có vây hình con cá, râu, sừng nhô lên,... theo các chuyên gia, là hoa văn nguyên thuỷ, rất đặc trưng của người Ê-đê, không trộn lẫn với các dân tộc khác.”.

Cầu thang là một điểm nhấn của nhà dài người Ê-đề gắn với hai cửa của nhà dài, của phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Chị Đàm Thị Họp khẳng định: “Thường nhà người Ê-đê có hai cầu thang, cầu thang phía trước và cầu thang phía sau. Cầu thang phía trước thường hướng về phía bắc và được gọi là cầu thang chính. Đối với những gia đình giàu có ngày xưa, cầu thang chính bao giờ cũng có hai cầu thang để lên xuống, cầu thang đực và cầu thang cái. Trên cầu thang cái bao giờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết, còn cầu thang đực không có hoa văn chạm khắc nhiều, thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống.”.

Nhà dài không chỉ là không gian sống mà còn là nơi gắn kết bao thế hệ dòng tộc của người Ê-dê. Khi người con gái lấy chồng, căn nhà được nối dài để làm nơi ở cho đôi vợ chồng mới. Rồi đến đời cháu gái, ngôi nhà lại tiếp tục nối. Cứ như thế, nhà cứ dài ra, mãi che chở cho cuộc sống của nhiều thế hệ. Trong không gian ấy, đêm đêm cả đại gia đình quây quần sum họp bên bếp lửa. Đàn bà con gái dệt vải, thêu thùa; đàn ông sửa lại cái cày, cái cuốc; người già thì kể sử thi, đọc truyện thơ cho con trẻ. Cũng trong không gian ấy, các lễ nghi, tập tục của người Ê-đê được thể hiện trọn vẹn như hồn cốt đại ngàn của dân tộc này.

III. Tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

1. Thể loại

Văn bản thông tin

2. Xuất xứ 

Trích Nhà truyền thống của người Ê-đê: Nhà dài như tiếng chiêng ngân, Báo VOV5, ngày 23-12-2013)

3. Phương thức biểu đạt

Thuyết minh

4. Tóm tắt tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

Văn bản trình bày những đặc điểm về hình thức và ý nghĩa của những ngôi “nhà dài” nét đặc trưng trong truyền thống văn hóa của người Ê-đê

5. Bố cục tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê: 2 phần

- Phần 1: Từ đầu đến “cầu thang cái”: Đặc điểm hình thức cách xây dựng “nhà dài”.

- Đoạn 2” Còn lại: Ý nghĩa truyền thống văn hóa của “nhà dài” với người dân Ê đê

6. Giá trị nội dung tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

- Trình bày về đặc điểm “nhà dài” từ đó hiểu được phần nào nét đặc sắc trong văn hóa truyền thống của người Ê - đê

7. Giá trị nghệ thuật tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

- Miêu tả chân thực sịnh động hấp dẫn

- Ngôn từ giản dị, trong sáng, dễ hiểu

IV. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Ngôi nhà truyền thống của người Ê-đê

1. Đặc điểm của nhà dài

* Nhà dài

- Nhà dài của người Ê-đê là nhà sàn, làm bằng tre nứa, gỗ, mặt sàn và vách tường bao quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân tre già đập dập, mái lợp có tranh

- Có hình dáng cái thuyền

- Độ dài ước tính bằng số lượng dầm ngang(đê), tương ứng với một đôi cột...

* Cầu thang

- Gắn với hai cửa của nhà dài, cửa phía trước dành cho khách và nam giới, cửa phía sau dành cho phụ nữ. Gọi là cầu thang đực và cầu thang cái

- Cầu thang cái bao giờ cũng có hình ảnh bầu sữa mẹ và vầng trăng khuyết

- Cầu thang đực không chạm khắc nhiều, thường chỉ là một cây gỗ sau đó chạm khắc những bậc để lên xuống.

* Hoa văn chạm khắc

- Chạm khắc nhiều hình con vật như voi, cua, cá,.. lên xà nhà

- Thể hiện sự giàu có của chủ nhà

2. Ý nghĩa ngôi “nhà dài”

-  Là nơi gắn kết bao thế hệ dòng họ của người Ê-đê, từ đời ông bà, bố mẹ đến đời con, đời cháu.

- Căn nhà kéo dài mãi, che chở cho cuộc sống của bao thế hệ.

- Là nơi thể hiện các lễ nghi, tập tục của người Ê-đê, thể hiện trọn vẹn hồn cốt đại ngàn của dân tộc này.